Θα είναι η Τουρκία στο τραπέζι της ειρήνης στην Ουκρανία;
Η Άγκυρα προσπαθεί να βρει μια θέση στις διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία, όμως ο Ντόναλντ Τραμπ δεν φαίνεται -ακόμη τουλάχιστον- να παίζει με τους όρους που επιθυμεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Παρότι φιλοδοξεί να γίνει μεσολαβητής στη σύγκρουση, οι μεγάλες δυνάμεις φαίνεται να κρατούν αποστάσεις από την Τουρκία, η οποία δεν κλήθηκε ούτε από το Παρίσι χθες.
Η Τουρκία στο περιθώριο της διπλωματίας
Παρά ταύτα, η Άγκυρα δεν εγκαταλείπει την επιδίωξή της να φιλοξενήσει συνομιλίες για την Ουκρανία. Ειδικά μετά την επίσκεψη του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Τουρκία, η Άγκυρα επιδιώκει να παρουσιάσει τον εαυτό της ως κεντρικό παράγοντα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και στη διαμόρφωση της νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας.
«Η ενίσχυση της Ρωσίας εγκυμονεί κινδύνους για την Τουρκία»
Ο Τούρκος πρέσβης ε.τ. Φατίχ Τζεϊλάν επισημαίνει ότι, αν και η ειρήνη είναι επιθυμητή για την Τουρκία, μια Ρωσία που θα βγει ενισχυμένη από τη σύγκρουση θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή.
«Η Ρωσία είναι μια χώρα που δεν σταμάτησε ποτέ να χρησιμοποιεί απειλές. Ακόμη και κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσπαθούσε να επεκτείνει το έδαφός της εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατά της Δημοκρατίας της Τουρκίας έπειτα, όποτε αισθάνονταν ισχυρή. Με άλλα λόγια, μια Ρωσία που θα έχει βγει από τον Ουκρανικό Πόλεμο ισχυρότερη, θα παίζει ακόμα πιο δυνατά στις σχέσεις της με την Τουρκία;», προβλέπει.
Μπορεί η Τουρκία να φιλοξενήσει τις διαπραγματεύσεις;
«Η χώρα μας θα είναι ο ιδανικός οικοδεσπότης για τις πιθανές συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και Αμερικής το επόμενο διάστημα», δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνεχίζοντας να υπογραμμίζει τη διαθεσιμότητα της χώρας του.
Ωστόσο, η καθηγήτρια Χελίν Σαρί Ερτέμ σημειώνει ότι η Τουρκία, όπως και η ΕΕ, ένιωσε αποκλεισμένη από τη σύνοδο κορυφής στη Σαουδική Αραβία, γεγονός που αποδυναμώνει τη διαμεσολαβητική της θέση.
«Η Τουρκία, όπως και οι χώρες της ΕΕ, ένιωσαν αποκλεισμένες από την τελευταία σύνοδο κορυφής στη Σαουδική Αραβία. Πρέπει να υπογραμμιστεί. Δεν ήταν από τους πρώτους παράγοντες που ήρθε στο μυαλό για το θέμα, για το οποίο είχε δουλέψει τόσο σκληρά. Αλλά ούτε και η Ευρώπη. Θα έχει η Τουρκία ρόλο από εδώ και πέρα; Οι ΗΠΑ μπορεί να το θέλουν και η Τουρκία θα έπαιζε ευχαρίστως αυτόν τον ρόλο», σημειώνει.
Η Τουρκία στις εγγυήσεις ασφαλείας της Ουκρανίας;
Το ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας παραμένει θολό, με τον Τζεϊλάν να επισημαίνει ότι «αυτό δεν θα είναι δυνατό λέγοντας απλώς ότι στέλνω στρατεύματα. Αυτό θα πρέπει είτε να καθοριστεί μέσω πολυμερών διαπραγματεύσεων που θα περιλαμβάνουν την Ευρώπη και την Τουρκία. Ή το θέμα θα πρέπει να παραπεμφθεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ».
Η Ερτέμ βλέπει μια πιθανή ευκαιρία για την Άγκυρα, εφόσον οι ΗΠΑ πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά αναγνωρίζει ότι η Τουρκία πρέπει να βρει το πλεονέκτημά της σε αυτή τη δύσκολη διαπραγμάτευση.
«Αυτοί είναι οι τομείς όπου αποκτάς ταλέντο. Εάν είσαι μεσαίου μεγέθους και δεν μπορείς να είσαι πολύ καλός σε κάθε τομέα, θέλεις να είσαι πολύ καλός σε ορισμένους τομείς».
Ο παλιός ρόλος του «επιτήδειου ουδέτερου» δοκιμάζεται
Η Τουρκία είχε συνηθίσει σε έναν άνετο ρόλο μεσολαβητή στο ουκρανικό ζήτημα, παίζοντας σε δύο ταμπλό και αποκομίζοντας πολιτικά και οικονομικά οφέλη. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις φαίνεται να της αλλάζουν το ρόλο, προκαλώντας έντονη νευρικότητα και αμηχανία ακόμα και στα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ.
Η Χουριέτ βλέπει διαμοιρασμό της Ουκρανίας από ΗΠΑ-Ρωσία
Η μετριοπαθής Χουριέτ εκφράζει την ανησυχία της για μια πιθανή συμφωνία διαμοιρασμού του φυσικού πλούτου της Ουκρανίας ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία.
«Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων που στήθηκε στο Ριάντ με την ελπίδα για κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία μετατράπηκε σε παζάρι ΗΠΑ-Ρωσίας. Αν ο Τραμπ κάνει το δικό του, οι σπάνιες γαίες, οι ορυκτοί πόροι, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα λιμάνια της Ουκρανίας θα τεθούν υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ».
Η εφημερίδα προσεγγίζει με διστακτικότητα τις εξελίξεις, δείχνοντας πως το φιλοδυτικό τμήμα του τουρκικού Τύπου δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο όπου η Ουάσιγκτον κινείται ανεξάρτητα από τις τουρκικές προσδοκίες.
Το Anadolu και οι σκληρές επικρίσεις κατά Τραμπ
Ακόμα και οι κυβερνητικοί αναλυτές εμφανίζονται ενοχλημένοι από τις πρόσφατες επιλογές του πρώην προέδρου των ΗΠΑ. Ο ανταποκριτής του Anadolu στην Αθήνα, Αχμέτ Γκεντστούρκ, σχολίασε δηκτικά:
«Οι κυβερνητικοί παράγοντες στην Ουάσιγκτον είναι εντελώς αποσυνδεδεμένοι από την πραγματικότητα και, υπό την ισχυρή επιρροή της ακροδεξιάς ιδεολογίας, ανίκανοι να υπολογίσουν τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες της ρητορικής και των πράξεών τους. Η ιστορία θα τους θεωρήσει ως νεκροθάφτες της Pax-Americana».
Αυτή η κριτική δείχνει μια σπάνια περίπτωση ενδοκυβερνητικής δυσφορίας απέναντι στις αμερικανικές κινήσεις, υπογραμμίζοντας τον αιφνιδιασμό της Άγκυρας.
Η Μιλιέτ και η φιλο-ρωσική ρητορική
Η Μιλιέτ, γνωστή για την πιο επιφυλακτική στάση της απέναντι στη Δύση, απέφυγε να δώσει έμφαση στην επίσκεψη Ζελένσκι στην Άγκυρα. Αντίθετα, δημοσίευσε δηλώσεις του ρωσικού ΥΠΕΞ, επιλέγοντας ως κεντρικό τίτλο:
«Το γραφείο Λαβρόφ μοιράστηκε τις απόψεις του με τη Μιλιέτ: Καμία εδαφική παραχώρηση.» Το δημοσίευμα επισημαίνει ότι «πρώτα απ' όλα, πρέπει να διαβαστεί η Ιστορία. Οι εδαφικές παραχωρήσεις που δόθηκαν στη σημερινή Ουκρανία έγιναν από τη σοβιετική ηγεσία κατά τη δημιουργία της ΕΣΣΔ και ενώ ο ουκρανικός λαός συνέβαλε στη νίκη των λαών της Σοβιετικής Ένωσης επί της ναζιστικής Γερμανίας, ‘κάτι πήγε στραβά’ και οι ναζιστικές συμπάθειες έγιναν ισχυρότερες».
Η στάση αυτή αποκαλύπτει ότι ένα κομμάτι του φιλοκυβερνητικού Τύπου διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με το ρωσικό αφήγημα, παρά τη γενικότερη ρητορική περί τουρκικής ουδετερότητας.
Η Σαμπάχ και η εσωτερική σύγκρουση
Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η σύγκρουση μέσα στην ίδια την Σαμπάχ, την εφημερίδα-ναυαρχίδα του φιλοκυβερνητικού ομίλου Turkuvaz. Δύο αρθρογράφοι της παρουσιάζουν διαμετρικά αντίθετες απόψεις για το ίδιο θέμα.
Η Χιλάλ Καπλάν υμνεί την τουρκική πολιτική ως «απαράμιλλη» και σχολιάζει:
«Αν η Βρετανία και οι ΗΠΑ δεν είχαν παρέμβει, η Τουρκία θα ήταν η χώρα που συμφιλίωσε την Ουκρανία και τη Ρωσία. Σήμερα, για τον Τραμπ η Ουκρανία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα κομμάτι γης, του οποίου o πλούτος πρέπει να αξιοποιηθεί».
Ωστόσο, ο Σαλίχ Τουνά κατακεραυνώνει τον Ζελένσκι, χρησιμοποιώντας τον σκληρό τίτλο: «Παραδειγματικό τέλος για ένα πολιτικό τσιράκι». Αναρωτιέται μάλιστα: «Γιατί προτιμήθηκε το Ριάντ από την Κωνσταντινούπολη;» και αφήνει υπονοούμενα για αλλαγή ισορροπιών μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας.
Η Άγκυρα σε σταυροδρόμι
Συνολικά, η πρωτοβουλία Τραμπ για το ουκρανικό φαίνεται να έχει αιφνιδιάσει την Άγκυρα, η οποία χάνει το ρόλο του ρυθμιστή των εξελίξεων. Η νευρικότητα αυτή επιτείνεται από την εκκρεμότητα της αμερικανικής στάσης απέναντι στη Συρία – ένα ζήτημα που παραμένει κρίσιμο για την τουρκική πολιτική σκηνή. Με φόντο αυτή τη ρευστότητα, η Τουρκία καλείται να επανεκτιμήσει τη στρατηγική της, καθώς το άλλοτε σταθερό της αφήγημα ως «επιτήδειου ουδέτερου» φαίνεται να δοκιμάζεται περισσότερο από ποτέ.
Η Τουρκία θέλει ρόλο εγγυητή στη Μαύρη Θάλασσα
Σε κάτι, ωστόσο, που η Άγκυρα βλέπει -ακόμη- τον εαυτό της ως ρυθμιστή είναι στη Μαύρη Θάλασσα. Αξιοποιώντας τη Σύμβαση του Μοντρέ ως εργαλείο ελέγχου της ναυσιπλοΐας και, πιθανώς, ως μοχλό πίεσης σε μια μελλοντική ειρηνευτική διαδικασία για την Ουκρανία, οι εκτιμήσεις Τούρκων αναλυτών αποκαλύπτουν ότι η Τουρκία προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο να διαδραματίσει ρόλο εγγυήτριας δύναμης, εάν η σύγκρουση οδηγηθεί σε ένα νέο status quo.
Η νομική εδραίωση της ρωσικής παρουσίας και οι επιπτώσεις
Ο Τούρκος πρέσβης Τζεϊλάν προειδοποιεί ότι μια πιθανή διατήρηση των εδαφών που κατέχει η Ρωσία μετά τις ειρηνευτικές συνομιλίες θα αλλάξει το νομικό καθεστώς της Μαύρης Θάλασσας.
«Εάν η Ρωσία διατηρήσει τα εδάφη που απέκτησε στην Ουκρανία μετά τις ειρηνευτικές συνομιλίες, η de facto κατάσταση στη Μαύρη Θάλασσα θα εδραιωθεί σε νομική βάση και στην περίπτωση αυτή, η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα θα πρέπει να επανεξεταστεί».
Με άλλα λόγια, η Άγκυρα αναγνωρίζει ότι ένα πιθανό πάγωμα της σύγκρουσης θα σημάνει αναθεώρηση των ισορροπιών, ιδίως ως προς τη ρωσική ναυτική παρουσία και τον έλεγχο των εμπορικών διαδρομών στη Μαύρη Θάλασσα.
Η Τουρκία και η Σύμβαση του Μοντρέ
Για την Τουρκία, η Σύμβαση του Μοντρέ αποτελεί το κύριο διπλωματικό όπλο της για τον έλεγχο της στρατιωτικής παρουσίας στη Μαύρη Θάλασσα.
«Νομίζω ότι αυτό είναι το σημείο, στο οποίο εφιστά την προσοχή τώρα η Τουρκία«, εκτιμά η Ερτέμ.
Ο Τζεϊλάν τονίζει, αντίστοιχα, τη σημασία της, υποστηρίζοντας ότι: »Η Σύμβαση του Μοντρέ είναι το μεγαλύτερο ατού της Τουρκίας στο πλαίσιο της ασφάλειας της Μαύρης Θάλασσας. Κάθε ειρηνευτικό πλαίσιο ή συμφωνία που μπορεί να προκύψει θα είναι επίσης σημαντικό στο πλαίσιο της Μαύρης Θάλασσας και επομένως, λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση της Μαύρης Θάλασσας, μπορεί να γίνει αναπόφευκτο η Τουρκία να είναι μεταξύ των χωρών που θα παρέχουν εγγυήσεις ασφαλείας«.
Ο ρόλος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και η δέσμευσή της στη σταθερότητα
Η Σύμβαση του Μοντρέ επέτρεψε στην Τουρκία να περιορίσει τις ναυτικές κινήσεις στην περιοχή κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, κάτι που, όπως σημειώνει ο Τζεϊλάν, ερμηνεύτηκε ως ένδειξη της δέσμευσης της Άγκυρας απέναντι στο ΝΑΤΟ.
Η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας ως προτεραιότητα
Η αναλυτής Ερτέμ επισημαίνει ότι, πέρα από το στρατιωτικό σκέλος, η οικονομική διάσταση της κρίσης στη Μαύρη Θάλασσα είναι εξίσου κρίσιμη, ειδικά σε σχέση με τη διέλευση εμπορικών πλοίων.
»Η προσχώρηση της Τουρκίας στη Σύμβαση του Μοντρέ και η εφαρμογή της είναι πολύ κρίσιμη κατά τη διάρκεια του πολέμου και ότι, εάν πρόκειται να συζητηθεί από εδώ και στο εξής μια πολύ γρήγορη ειρηνευτική διαδικασία, η ασφάλεια της Μαύρης Θάλασσας θα είναι πολύ σημαντική, ειδικά όσον αφορά τη διέλευση εμπορικών πλοίων".
«Η Τουρκία παραμένει στο παιχνίδι αλλά αγωνιζόμενη να μην χάσει τη θέση της», εκτιμά ο Τούρκος έγκυρος αναλυτής, Μουράτ Γετκίν. «Οι εξελίξεις πάντως δείχνουν ότι η συνάντηση Πούτιν-Τραμπ μπορεί να πραγματοποιηθεί πριν από τη συνάντηση Ερντογάν-Τραμπ, για την οποία δεν έχουν υπάρξει ακόμη δημόσιες ενδείξεις», παρατηρεί προσεκτικά ο Γετκίν.