Αναχαίτηση πυρκαγιών μέσω της ελεγχόμενης καύσης – Η περίπτωση της Κύπρου
Στην Κύπρο οι πυρκαγιές αποτελούν μια επαναλαμβανόμενη απειλή για τα δάση, το οικοσύστημα και τις ανθρώπινες περιουσίες.
Το ξηρό μεσογειακό κλίμα, σε συνδυασμό με την πυκνή βλάστηση και ιδιαίτερα την διογκωμένη νεκρή βιομάζα εξαιτίας της εγκατάλειψης της γης και τους ισχυρούς ανέμους, δημιουργεί τις συνθήκες για την ταχεία εξάπλωση μιας πυρκαγιάς αλλά και την δυσκολία στη διαχείριση της αφού το σκηνικό είναι εμπρηστικό.
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα κράτη εφαρμόζουν την πρακτική της ελεγχόμενης καύσης στοχεύοντας στη μείωση του κινδύνου των πυρκαγιών με στόχο τον μετριασμό τόσο στην έκταση όσο και στην ένταση που μπορεί να λάβει μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Η ελεγχόμενη καύση μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο στη διαχείριση και προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο πυρκαγιών, όπως η Κύπρος. Η πρακτική αυτή, η οποία περιλαμβάνει περιορισμό της νεκρής βλάστησης μέσω της προσεκτικής καύσης επιλεγμένων περιοχών, μειώνοντας την πυκνότητα των εύφλεκτων υλικών στερώντας από την πυρκαγιά την τροφή της, άρα και την δύναμη εξάπλωσης της αλλά και επιστρέφοντας στη γη πολύτιμα θρεπτικά συστατικά μέσω της στάχτης.
Το προηγούμενο διάστημα βρέθηκε στην Κύπρο η επιστημονική ομάδα του PAU Costa Foundation της Ισπανίας, στα πλαίσια του έργου SEMEDFIRE, υπό τον συντονισμό του Ερευνητικού Κέντρου Επιστημών Κινδύνου και Αποφάσεων CERIDES του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου με θέμα την Ολιστική Διαχείριση Πυρκαγιών στην Κύπρο, το Pau Costa Foundation παρουσίασε το έργο του σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης, αλλά και της Νοτίου Αμερικής, σχετικά με την ελεγχόμενη καύση, τα πρωτόκολλα και τους κανόνες αλλά και την μέθοδο «συνταγογράφησης» μιας τέτοιας απόπειρας.
Οι κύριοι στόχοι της Ελεγχόμενης Καύσης περιλαμβάνουν:
Πρόληψη Δασικών Πυρκαγιών: Με την απομάκρυνση του ξηρού υλικού που μπορεί να αποτελέσει καύσιμο για ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος μεγάλης κλίμακας πυρκαγιών.
Διαχείριση Οικοσυστημάτων: Πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως τα πευκοδάση, έχουν προσαρμοστεί στο να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται καλύτερα μετά από μια φωτιά. Με την ελεγχόμενη καύση, τα δάση διατηρούν τη βιοποικιλότητά τους και τις φυσικές τους λειτουργίες.
Απομάκρυνση Ξενικών Ειδών: Η ελεγχόμενη καύση μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την εξάλειψη ξενικών φυτικών ειδών που επιβαρύνουν τα οικοσυστήματα, επιτρέποντας την ανάπτυξη τοπικής βλάστησης.
Αναγέννηση Εδάφους και Βλάστησης: Μετά από μια φωτιά, το έδαφος εμπλουτίζεται με θρεπτικά συστατικά από την καύση της οργανικής ύλης, βοηθώντας την ανανέωση της βλάστησης.
«Σπουδαίο εργαλείο η ελεγχόμενη καύση αρκεί να γίνεται σωστά»
Για την ελεγχόμενη καύση μίλησε στο SigmaLive η πρώην Επίτροπος Περιβάλλοντος Κλέλια Βασιλείου. Αρχικά ανέφερε ότι αρκετές πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στην Κύπρο, καταστάληκαν με δυσκολία λόγω της εγκαταλελειμμένης γης με υψηλή ξηρή βλάστηση. «Με τέτοιες συνθήκες η φωτιά βρίσκει συνεχώς τροφή», είπε.
Εξήγησε ότι η μέθοδος μπορεί να αποτελέσει σπουδαίο εργαλείο στα χέρια των υπηρεσιών της Δημοκρατίας που ασχολούνται με τις πυρκαγιές. Επεσήμανε ότι η ελεγχόμενη καύση γίνεται στην Αμερική, στην Ισπανία, την Πορτογαλία στις Κανάριους Νήσους, ενώ γίνονται και βήματα για εκπαίδευση άλλων χωρών όπως η Αγγλία, Ιρλανδία, Γαλλία, Ιταλία.
Υπογράμμισε ότι δεν υπάρχει κατάλληλη εποχή για την ελεγχόμενη καύση αφού η ημερομηνία δεν έχει καμία σημασία χωρίς την λίστα ελέγχου. «Υπάρχει ένα πρωτόκολλο το οποίο έχει μία σειρά κριτηρίων. Μετερεωλογικά, Υγρασία εδάφους, γεωμορφολογία, περιοχή, όγκος και ιδιότητα καύσιμης ύλης κ.α . Ταυτόχρονα οριοθετείται η περιοχή και ορίζεται ο αριθμός των ατόμων που θα εργαστούν αλλά και οι ρόλοι που θα έχει ο κάθε ένας ως καλοκουρδισμένη μηχανή. Αν δεν εξυπηρετούνται τα πιο πάνω χαρακτηριστικά δεν μπορεί να δοθεί πράσινο φως για υλοποίηση της δράσης».
Σημείωσε ότι η επιστημονική ομάδα του PAU Costa Foundation έχει την εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα αφού αρκετοί οργανισμοί, τόσο κρατικοί όσο και ιδιωτικοί την εμπιστεύονται. «Αν η Κυπριακή Δημοκρατία ζητήσει την συνδρομή τους βεβαίως είναι πρόθυμοι να φιλοξενήσουν και να εκπαιδεύσουν τους λειτουργούς μας στη χώρα τους, και αν χρειαστεί να είναι παρόντες σε κάποια πιλοτική εφαρμογή στη χώρα μας, θα είναι παρόντες.»
Πρόσθεσε ότι το στοίχημα είναι να εκπαιδεύσουν τις δικές μας αρμόδιες υπηρεσίες. Ερωτηθείσα για το ενδεχόμενο να πραγματοποιηθεί το επόμενο διάστημα μια ελεγχόμενη καύση στην Κύπρο, ανέφερε ότι «στα πλαίσια του έργου του Ορίζοντα που υλοποιούμε στο CERIDES : SEMEDFIRE προνοείται πιλοτική εφαρμογή ελεγχόμενης καύσης. Βεβαίως, εάν δεν προνοούνται οι πρόνοιες όπως τις αναφέραμε πιο πάνω μία προς μία, και χωρίς την έγκριση των αρμοδίων αρχών, δεν θα προχωρήσουμε».
«Δεν μπορούμε να κυνηγούμε το δέντρο και να καίμε το δάσος»
Ακόμη, ανέφερε ότι αυτή την περίοδο υπάρχει πολύ μεγάλη συζήτηση για το κατά πόσον αντιλαμβανόμαστε πόσο κρίσιμα είναι τα πράγματα στην γεωγραφική μας γειτονιά τόσο με την αύξηση της θερμοκρασίας, την ξήρανση της γης και την έλλειψη νερού. «Υπάρχει γενικότερα μεγάλη αστάθεια στα φαινόμενα. «Από μεγάλες περιόδους καύσωνα, περνάμε σχεδόν αυτόματα στον χειμώνα, ενώ τα καιρικά φαινόμενα είναι πιο ακραία. Απότομες και δυνατές καταιγίδες υψηλών ηλεκτρικών φορτίων σύντομης διάρκειας. Όλα αυτά τα φαινόμενα αναπόφευκτα επιβαρύνουν τα φυσικά στοιχεία και βεβαίως τον άνθρωπο ως μέρος του οικοσυστήματος. Θα πρέπει να μας γίνει βίωμα ότι οφείλουμε να σώσουμε το δάσος, κι αν χρειαστεί να θυσιάσουμε ένα δέντρο. Όχι το ανάποδο».
Επεσήμανε ότι τα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας είναι συγκεκριμένα «Εγκαταλελειμμένη γη και το ύψος της άγριας βλάστησης οποία δεν μπορεί να ελεγχθεί». Πρόσθετε ότι χρειάζεται η λήψη μέτρων τόσο για την αξιοποίηση της εγκαταλελειμμένης γης από γεωργούς που θέλουν να την αξιοποιήσουν, να δοθούν κίνητρα τόσο στους ιδιοκτήτες όσο και στους γεωργούς που θέλουν να αναλάβουν εγκαταλελειμμένη γη και να ξαναδούμε τα ζητήματα ελεγχόμενης βόσκησης από τα κοπάδια μας, σε συγκεκριμένες, στρατηγικά υποδειγμένες περιοχές. Η ελεγχόμενη καύση είναι μεν ένα σπουδαίο εργαλείο μα δεν είναι πανάκεια και βεβαίως δεν μπορεί να εφαρμοστεί παντού. «Προσπαθούμε να βάλουμε σε ένα πλαίσιο πρακτικές που είχαμε και λόγω της κατάχρησης καταργήθηκαν. Χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο έτσι ώστε να έχουμε μεγαλύτερο όφελος από την ζημιά που μπορεί να δημιουργηθεί».
Ερωτηθείσα αν χρειάζεται ειδικός τεχνολογικός εξοπλισμός για την εφαρμογή της ελεγχόμενης καύσης, απάντησε ότι δεν απαιτείται επιπλέον εξοπλισμός. «Δεν επιφέρει επιπλέον κόστος, απλώς επενδύεις στο υφιστάμενο προσωπικό στην εκπαίδευση του, και στην ασφάλεια του».
«Να το δούμε ως ένα εργαλείο χωρίς να το δαιμονοποιήσουμε»
Επιπρόσθετα αναφέρθηκε και στην ολιστική διαχείριση της πυρκαγιάς. «Για παράδειγμα να μπορεί να αποφασίζει το Τμήμα Δασών ότι χρειάζεται μια πράσινη αντιπυρική με αμπέλια τα οποία γνωρίζουμε ως πυροστατικά, βραδύκαυστα και σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωργίας αυτό να επιτυγχάνεται. Δημιουργεί μια συνθήκη με την οποία θα υπάρχει προστασία μέσα από τα αμπέλια, αντί να αφαιρεί βλάστηση και δημιουργεί τεράστιες αντιπυρικές λωρίδες η οποίες σε αρκετά σημεία δεν είναι πρακτικές εκτός από αντιαισθητικές».
Τόνισε ότι έτσι δημιουργείς συνθήκες μετριασμού αφού πάντα θα υπάρχουν πυρκαγιές. «Το στοίχημα είναι πως δημιουργείς εμπόδια στην ένταση και την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς έτσι ώστε να μην επεκτείνεται και να μην βρίσκει τροφή για να προχωρήσει, δίνοντας σου παράλληλα χρόνο για να το διαχειριστείς καλύτερα».
Καταληκτικά, η κα. Βασιλείου ανέφερε ότι η φωτιά είναι ένα από τα στοιχεία της φύσης. «Πρέπει να δούμε πώς μπορούμε να το αξιοποιήσουμε ως εργαλείο χωρίς να το δαιμονοποιήσουμε. Να αρχίσουμε να το βλέπουμε ως ένα όπλο το οποίο έχουμε στη διάθεση μας και πρέπει να εκπαιδευτούμε για να το αξιοποιούμε υπερ μας και όχι να μετράμε τις πληγές που αφήνει ως ανεξέλεγκτη απειλή».